ALAK SURESİ

Sure adını, ikinci ayette geçen ve "asılıp tutunan" anlamına gelen "alak" ke­limesinden almıştır. Sure, "oku" anlamına gelen ilk kelimesinden dolayı "İkra"' adıyla da anılmaktadır. 

19 ayetten oluşan Alak suresi, Mekke’de inmiştir. 

Mushaftaki sıralamada 96., nüzul sırasına göre ise 1. suredir. 

Baştan beş ayeti Hz. Peygamber'e gelen ilk vahiy olduğundan ilk inen sure kabul edilir. Geri kalan 14 ayetinin ise sonrala­rı Ebû Cehil hakkında indiği rivayet edilmiştir. Bazı müfessirler ise ilk inen surenin Müddesir, bazıları da Fatiha olduğunu ileri sürmüşlerdir.

Buhârî ve Müslim'de Hz. Âişe'ye isnat edilen rivayete göre Hz. Peygamber, inzivaya çekilmeyi âdet edindiği Hira mağarasında iken Ramazan ayının 27. gece­si (Pazar-Pazartesi) tan yerinin ağarmaya başlamasından az önce ufukta nurdan bir şekil görmüş; o zamana kadar hiç karşılaşmadığı bu nuranî varlığın (Cebrail) ken­disine seslendiğini duymuştur. Hz. Peygamber olayı şöyle anlatır: "Melek bana okumamı emretti. Kendisine okuma bilmediğimi söyledim. Beni kollarının arası­na alıp kuvvetle sıktı; sonra 'Oku!' dedi. Ben yine, 'Okuma bilmem' dedim. Beni tekrar kollarının arasına aldı, kuvvetle sıktı ve 'Oku!' diye tekrar etti. Ben yine 'Okuma bilmem' dedim. Üçüncü defa kollarının arasına alıp daha kuvvetlice sıktıktan sonra bıraktı ve şöyle dedi: 'Yaratan rabbinin adıyla oku; O, insanı alaktan (asılıp tutunan zigottan) yarattı. Oku! Rabbin sonsuz kerem sahibidir. O, kalemle (yazmayı) öğretendir. İnsana bilmediklerini öğretmiştir.”1

 

Bu surenin temel konuları şunlardır:

Okumanın önemi,

Allah’ın isminin tesbih edilmesi,

İnsanın “alak”tan yaratılması,

Kendini beğenmişlik ve nankörlük.

 

Surenin temel mesajları şunlardır:

- Bu sure, Yüce Allah'ın, ebedî mucize olan bu Kur'ân'ı değer­li Peygamberine indirmek suretiyle ona lütufta bulunduğunu belirtir.

- Sure, güç ve servetine güvenerek insanın taşkınlık yaptığından ve Allah'ın emirlerine is­yan ettiğinden bahseder. Oysa insanın yapması gereken, nimetlere nan­körlük etmek değil, lütfuna karşı Rabbine şükretmektir. Sure, insanın, yaptıklarının karşılığını almak için Rabbine döneceğini hatırlatır.

- Sure, putlara yardım etmek için Hz. Peygamber'i tehdit eden ve onu namazdan alıkoymaya çalışan Ebû Cehil kınar ve lanetler. Sapkınlık ve taşkınlığına devam ettiği takdirde en şiddetli azapla cezalandırılacağını belirtir.

- Sure, okuma ve öğrenmeye davet ile başlayıp namaz ve ibadetle sona erer. Böylece ilim-amel ilişkisini ortaya koyar. 

- Kur’an’ın ilk inen ayetleri olan bu surede, Allah’ın isminin anılması istenmektedir. Bu emir, Allah’ın adının tesbih edilmesinin önemini vurgulamaktadır.

- İnsan “alak” adı verilen bir maddeden yaratılmıştır. Kur’an’ın birçok yerinde olduğu gibi, burada da insanın yaratılışından bahsedilmektedir. Yine başka yerlerdekine paralel olarak, insanın yaratılışındaki ilk maddeden değil, yaratılışın ana karnındaki ilk merhalesinden bahsedilmektedir. Alak, kan pıhtısı anlamına geldiği gibi, boşlukta durmak anlamına da gelmektedir. Bu ayetlerde, ana karnındaki insanın öncelikle bir kan pıhtısı görüntüsünde, rahim duvarına asılı duruşu anlatılmaktadır.

- İnsanı diğer canlılardan ayıran niteliği, öğrenme isteği ve kendini geliştirmesidir. İnsan, bu şekilde birey olarak geliştiği gibi, toplum olarak ta medeniyetler yaratabilmektedir.

 

1. Hayrettin Karaman, vd, Kur’an Yolu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, V/595.